حجاری‌های طاق‌بستان به‌ویژه طاق بزرگ، علاوه بر آنکه از نظر اجرای ظریف نقوش برجسته، شیوه راویت‌گری، شکارگاه‌های مصنوعی و به باور برخی مقدس دوره ساسانی دارای اهمیت هستند، به‌دلیل ویژگی منحصر‌به‌فرد این نقوش در کمک به شناسایی پارچه‌ها و ادوات موسیقی دوره ساسانی همواره مورد توجه محققان حوزه‌های مختلف باستان‌شناسی بوده‌اند.
توجه به این محوطه تاریخی، اجزا و زمینه‌های شکل‌گیری صرفا به جامعه محققان محدود نیست و تلفیق وجوه ملموس و ناملموس آن همچون افسانه‌ها، باورها، اعتقادات محلی، بومی و حتی در مقیاس ملی و درون مرزهای ایران فرهنگی نیز پژوهش‌هایی را به خود اختصاص داده است.
از جمله در بین مردمی که در پهنه ایران فرهنگی (ترکیه، آذربایجان، افغانستان، کردستان عراق و سوریه) زندگی می‌کنند، افسانه شیرین و فرهاد در نزد مردمان محلی خسرو شیرین در ادبیات فارسی روایت آن با آثار معماری و حجاری طاق‌بستان پیوند قابل توجهی دارد.همچنین اعتقادات محلي درباره شفا‌بخشي برخي بيماري‌ها توسط آثار طاق‌بستان.
این محوطه که نقش برجسته‌ها و آثار حجاری سه شاه دوره ساسانی را در خود جای داده است، در دوره اسلامی نیز مورد توجه مورخان و برخی از سیاحان و جغرافی‌دانان بوده است. در عصر معاصر، شاهان و شاهزادگان قاجاری که تا حدودی با فرهنگ گذشتگان آشنایی یافتند، به تقلید از شاهان ساسانی در کنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها تصاویر و صحنه‌های شکار خود راحجاری کردند. محمدعلی میرزای دولتشاه هم تصویر خود را در طاق بزرگ طاق‌بستان و در بالای شکارگاه گراز حجاری کرده است و عماد‌الدوله نیز کاخی به نام مسعودیه بر چشمه طاق‌بستان ساخت.
این محوطه تاریخی با دربرداشتن آثار مصنوع و طبیعی و پیوندی که در طول زمان با تاریخ و فرهنگ ایران زمین و این منطقه داشته است به‌عنوان میراث‌فرهنگی، شامل ارزش های زیر است:
۱. غار طاق‌بستان یک اثر باستانی، محوری برای تاریخ‌گذاری هنر اقلیت مسیحی در هنرهای خاور نزدیک است. این تنها مرجع خاص در این زمینه در خاور نزدیک، به ویژه برای منسوجات است همچنین آنها غنی‌ترین ترکیب‌های نمایشی هنر ساسانی هستند.
۲. شیوه روایتگری و ارائه نقوش برجسته نیز با آثار پیشین خود متفاوت است، زیرا روایت و داستانی که در هر بخش از نقوش حجاری‌شده در طاق بزرگ وجود دارد، بخشی از یک کل بزرگ است که نسبت آثار دوره‌های قبلی که در آن نقش برجسته گ‌ها در قاب‌های مستطیل شکل کاملاً مستقل از یکدیگر وجود دارند، متفاوت است. هرچند که دربرخی مکان‌های خاص(به عنوان مثال بیشاپور یا نقش‌رستم) نقوش به‌صورت دسته‌بندی شده ارائه شده‌اند اما هیچ‌گونه تلاشی برای ادغام چندین موضوع در یک واحد بزرگتر وجود ندارد. طاق‌بستان تنها اثر نقش برجسته ساسانی است که رویکرد پاراتاکتیک(جداکاری) را به اندازه قابل ملاحظه‌ای به رویکرد هیپوتاکتیک(تاکتیک روابط) تغییر داده است.
۳. نقوش برجسته طاق بزرگ طاق‌بستان بر اساس ایدئولوژی سه کاره پادشاهی ساسانی و به‌طور نمادین حجاری شده‌اند که در آن پادشاه خود را حامی و نماینده سه طبقه نشان می‌دهد. صحنه تاج‌ستانی نشان می‌دهد که شاه نماینده طبقه موبدان یا روحانیان(طبقه اول) است. سوار زره پوش(پادشاه) بدین معنی است كه شاه شاهان نماینده طبقه جنگاوران(طبقه دوم در دوره ساسانی) است و شکار گراز سلطنتی و شکار گوزن سلطنتی با هم نشان می‌دهد که پادشاه نماینده و محافظ طبقه سوم است که متشکل از کشاورزان و گله‌داران و غیره است و در مورد شاه اگر به صحنه تاج‌ستانی و تصویر جنگجویان سوار نگاه کنیم، عملکرد‌های نمادین شاه به عنوان نمایندگان طبقات اول و دوم به راحتی درک می‌شود.
۴. در تاریخ معماری ماهیت محافظه‌کارانه ساختمان‌های مهم و تأثیر شکل و دکوراسیون آنها در طول قرن‌ها، به‌طور گسترده‌ای ثبت شده است. ایوان بزرگ در طاق‌بستان نیز از این قاعده مستثنی نیست. این بنیاد سلطنتی در نزدیکی مسیرهایی که ایران و سرزمین‌های هم‌جوار را به شرق و غرب وصل می کند، بیانیه‌ای کاملاً فرهنگی و فراگیر است که به سنت‌های باستانی خاور نزدیک، نزدیک می‌شود و هزاره‌ها را از گذشته خیلی دور بین‌النهرین تا صدر اسلام و قرون وسطی را پشت سر می‌گذراند.
با سقوط دوره ساسانی و ورود اسلام به ایران، طاق‌بستان همچنان جایگاه مقدس و مردمی خود را حفظ می‌کند. ستایش آناهیتا تبدیل به شیرین می‌شود و آن‌گاه این قصه عاشقانه از ادبیات و باور‌های عامه مردم، به ادبیات ایرانی راه می‌یابد و تاکنون محبوبیت خود را حفظ کرده است.
مردم کرمانشاه هنوز در لالایی ها و ترانه‌هایشان، ستایشگر عشق فرهاد به شیرین هستند.
عمده بازدید‌کنندگان غیر‌متخصص، برای دیدن تصویر شیرین و خسرو و شبدیز به طاق‌بستان می‌آیند.
ارزش‌های فوق‌الذکر سبب شد تا این اثر در ۱۵ دی‌ماه ۱۳۱۰ به شماره ۱۷۲ در فهرست میراث‌ملی ثبت شود و علاوه بر نقش برجسته‌ها که طاق‌بستان اکنون به آنها شهره است، آثار تاریخی دیگری در اطراف طاقها، پس و پیش از حجاری‌های دوره ساسانی وجود دارد که هر کدام در جایگاه تاریخی خود حائز اهمیت هستند.
به‌همین دلیل حریم طاقها با در نظر‌گرفتن ارزش‌های تاریخی این آثار، تهیه و در سال ۱۳۵۳ به پرونده ثبتی طاق‌بستان الحاق شد و در همان سال برای رعایت ضوابط مندرج در آن، در اختیار وزارت آبادانی و مسکن قرار گرفت.
حریم تعیین‌شده شامل طاق‌های طاق‌بستان، بقایای گورستان پارتی، دهکده پیش از تاریخ در غرب طاقها، شکارگاه خسرو در دو کیلومتری طاقها و بقایای باقی‌مانده از تاسیسات شهری و تاریخی حد فاصل تاق‌ها تا شکارگاه، تپه مراد‌حاصل در انتهای ضلع غربی شکارگاه است که محدوده‌ای در حدود ۳ کیلومتر در ۷ کیلومتر را در بر می گیرد.
انتهای پیام/
